Czym jest biofilm bakteryjny i co powoduje?

Biofilm bakteryjny to skupiska bakterii, które osadzone są na określonym podłożu i mogą powodować miejscowe stany zapalne, a także mieć wpływ na rozwój chorób dziąseł i przyzębia oraz na zdrowie ogólne człowieka. Dlatego bardzo ważna jest świadomość na temat tego zjawiska i znajomość skutecznych metod służących jego zwalczaniu.

Charakterystyka biofilmu

Biofilm tworzą zarówno pożyteczne bakterie wchodzące w skład mikroflory skóry jak i błon śluzowych człowieka oraz bakterie chorobotwórcze, wnikające do organizmu w planktonicznej formie (np. Staphylococcus epidermidis, Pseudomonas aeruginosa, czy Escherichia coli). Bakterie rozpoczynają tworzenie biofilmu od adhezji do określonej powierzchni, a następnie tworzą matrycę, dzięki której mają zapewnioną ochronę przed czynnikami, które mogłyby je uszkodzić np. antybiotyki. Oprócz tego bakterie w biofilmach wykorzystują różne strategie obronne, które umożliwiają im uniknąć systemu obronnego gospodarza[1].

Mechanizm działania

Biofilm bakteryjny pozostając uśpiony i ukryty przed układem odpornościowym, może powodować miejscowe uszkodzenie tkanek, a następnie wywołać ostry stan zapalny. Dzieje się tak, ponieważ aktywowany układ immunologiczny próbuje zniszczyć strukturę biofilmu, jednak nie będąc w stanie go zwalczyć, przyspiesza uszkodzenie tkanki obocznej np. dziąseł. W związku z tym choroby związane z biofilmem to zazwyczaj uporczywe infekcje, które rozwijają się powoli, rzadko są zwalczane przez układ odpornościowy i nierówno reagują na leczenie przeciwdrobnoustrojowe. Jest to konsekwencją tego, że bakterie w biofilmie doskonale przystosowują się do niekorzystnych warunków środowiskowych, wykazując zmieniony metabolizm, co czyni je bardzo odpornymi i trudnymi do wyeliminowania. Ponadto te adaptacyjne cechy sprawiają, że bakterie stają się bardziej odporne na terapię przeciwdrobnoustrojową[2].

Szkodliwy biofilm w jamie ustnej

W ludzkim ciele biofilmy obecne są m.in. na zębach jako płytka nazębna, gdzie mogą powodować wiele patologii. Chorobotwórczy biofilm może mieć postać nieuwapnioną, którą można usunąć za pomocą narzędzi dentystycznych, albo z czasem ulegać mineralizacji i przyjmować postać uwapnioną (kamień nazębny), który jest trudniejszy do usunięcia. Nagromadzenie mikroorganizmów, naraża zęby i tkanki dziąseł na działanie wysokich stężeń produkowanych przez nie szkodliwych metabolitów, co może powodować choroby zębów np. próchnicę, stany zapalne przyzębia i choroby dziąseł. Co ważne, nieleczone i zaniedbane patologie zębów oraz zaawansowana parodontoza, mogą prowadzić do zwiększonego ryzyka innych chorób ogólnoustrojowych jak np. choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, czy nowotwory[3].

Jak radzić sobie z bolącymi zmianami w jamie ustnej?

Wśród wielu rodzajów zmian w jamie ustnej, na pierwszy plan wysuwają się afty, czyli drobne owrzodzenia, które mogą być źródłem dyskomfortu i bólu podczas wykonywania codziennych czynności takich jak np. jedzenie, picie czy nawet mówienie. W takim wypadku wskazana jest farmakoterapia miejscowa w postaci preparatu przeciwzapalnego, antyseptycznego i powlekającego. Godnym polecenia jest produkt leczniczy zawierający poliwinylopirolidon np. Anaftin, którzy szybko chroni przed bólem, tworząc bioadhezyjną ochronną warstwę na odsłoniętych zakończeniach nerwowych oraz wspomagający gojenie owrzodzenia. Dostępny jest w trzech formach: żelu, sprayu i płynu do płukania jamy ustnej, dzięki czemu preparat można dobrać indywidualnie – w zależności od rodzaju, umiejscowienia zmiany i wieku pacjenta.

Referencje:

Boguszewska-Gutenbaum H., Janicha J., Pediatria po dyplomie kwiecień 2017; 70-74.

Nowak M., Forum stomatologii praktycznej marzec/kwiecień 2/2019; 60-64.

Olczak-Kowalczyk D., Sawiec P., Medycyna Praktyczna-Pediatria 4/2018; 1-6.

[1] H. Boguszewska-Gutenbaum, J. Janicha, Pediatria po dyplomie kwiecień 2017, s. 70-74.

[2] M. Nowak, Forum stomatologii praktycznej marzec/kwiecień 2/2019, s. 60-64.

[3] D. Olczak-Kowalczyk, P. Sawiec, Medycyna Praktyczna-Pediatria 4/2018, s. 1-6.